'De dood in de ogen'

Wat doe je als iemand op sterven ligt? Je had het mij 25 jaar geleden niet moeten vragen, toen ik als bejaardenverzorgende begon. Want hoe praat je als twintigjarige in vredesnaam over leven en dood? Ik vond dat heel moeilijk. Wat moet je tegen iemand zeggen die de dood in de ogen kijkt? Wat als ik iets verkeerds zeg? Spannend en eng vond ik dat.

Nu ga ik dat gesprek veel makkelijker aan. Ik ga op de rand van het bed van de bewoner zitten. We praten over de dood. Bent u bang om te sterven? Bent u gelovig? Zo ja, zou u dan de laatste ziekenzalving willen hebben?

Ook de familie probeer ik daarbij te betrekken. Zij hebben net zo goed behoefte aan een luisterend oor. Ze willen weten hoelang iemand nog te leven heeft, hoe anders dat proces bij iedereen ook verloopt. Ik blijf met de bewoners praten, ook als ze niet meer aanspreekbaar zijn. Het gehoor blijft van alle zintuigen het langst intact. Ik zeg steeds wat ik ga doen. Ik let goed op non-verbale signalen. Trekt iemand een pijnlijk gezicht? Is iemand onrustig? Dan overleg ik met de huisarts hoe we meer comfort kunnen bieden.

Grote telefoonstoring

25 jaar geleden had ik nog geen idee hoe ik dat het beste aan kon pakken. Gelukkig leert men door ervaring. En die ervaring kan soms heel heftig zijn.

Ik kwam - een paar jaar geleden - met twee collega’s een appartement binnen omdat de bewoner had gebeld. Hij was gevallen. Het was een man van in de 90 die heel goed bij de pinken was. Bij binnenkomst zagen we al dat het niet goed ging en dat er meer aan de hand was. Als er niet snel hulp zou komen, dachten we, zou hij snel overlijden.

De bewoner riep steeds om zijn dochter. Ik ging bij hem op de grond zitten en pakte zijn hand vast. Mijn collega probeerde te 112 bellen. Dat lukte niet. Ook andere collega's, met andere telefoons, lukten het niet. 112 én de dochter waren onbereikbaar. Er bleek een grote storing te zijn in het landelijke telefonienetwerk.

Minuten leken uren

Al die tijd, waarin minuten uren leken, zat ik naast hem op de grond. Met mijn hand in de zijne. Ik vertelde dat we alles deden om zijn dochter te bereiken en dat ik hem niet alleen zou laten. Hij bleef mijn hand ook vasthouden en ik merkte dat als ik even tegen hem sprak, hij rustiger werd. Zijn ogen bleven wel gesloten. Eindelijk lukte het de huisartsenpost te bereiken.

Een ambulance sturen? Nee, dan moest eerst de huisarts komen om te beoordelen of het nodig was. Hoe vaak mijn collega ook zei ‘kom snel, meneer gaat dood’, zonder huisarts geen ambulance.

Toen dacht ik opeens aan mijn iPad. Daar vonden we snel het adres van zijn dochter, die net als de bewoner in Waalwijk woonde. Ik vroeg mijn collega de dochter te gaan halen. Mijn collega vloog eruit en fietste zo hard, dat ze ook nog onderuit ging. Maar de dochter kwam. Ze kon bij haar vader zijn. De huisarts kwam ook en regelde gelijk een ambulance.

Naar de begrafenis

Diezelfde nacht nog overleed de bewoner in het ziekenhuis. Gelukkig omringd door zijn kinderen en kleinkinderen. Ik moet er niet aan denken dat hij alleen zou zijn overleden, puur omdat de telefoons niet werkten. Maar we waren met de collega’s een team. Op elkaar ingespeeld, toegewijd.  

We hebben er met zijn drieën over nagepraat. Dat doen we altijd als we iets heftigs meemaken. En dit had ons zeker erg geraakt. Zelf ben ik ook nog naar de begrafenis gegaan. Ik had dat nodig om het voor mezelf af te kunnen sluiten.

Wat als dit mij 25 jaar geleden was overkomen? Ik denk dat ik in blinde paniek was geraakt. Met vallen en opstaan ben ik gegroeid in mijn werk en zelfverzekerder geworden. Maar de dood in de ogen kijken, dat blijft heel bijzonder. Elke keer weer.